Beschrijving
NB: verkocht
Door het patroon van het hout lijkt het net of het kruis tegen de avondlucht afsteekt. We kozen voor dit huis- of reisaltaar voor een San Damiano kruis – het kruis waarvoor de heilige Franciscus van Assisi zijn diepe Godservaring kreeg (God vertelde hem dat hij de kerk moest herbouwen, en hij vatte dat letterlijk op door een vervallen kerkje op te knappen). Het originele kruis is nog steeds te zien in de Basilica di Sante Chiara in Assisi. In de kerk van San Damiano, niet ver daarvandaan, is een replica te zien op de plek waar het origineel ooit hing, en waar de heilige de stem van God hoorde.
De grootste afgebeelde figuur op het kruisikoon is uiteraard Christus. Hij wordt niet weergegeven als de koninklijke Jezus van de vroege eeuwen van de kerk, maar ook niet als de lijdende en stervende gekruisigde zoals de dominante afbeelding wordt in de Westerse kerk vanaf het begin van de veertiende eeuw.
Het opschrift boven zijn hoofd is de spottekst van Pilatus: Jezus Christus, Koning der Joden.
Wat westerse kijkers vaak opvalt, is dat de armen van Jezus wat ‘slap’ hangen op deze kruisikonen (in de oosterse traditie, maar bijvoorbeeld ook op het beroemde San Damiano Ikoon in Assisi). Dat is bewust. Dragan, een monnik van het klooster Studenica, legde me ooit uit dat de schilders op zoek zijn naar het moment dat Christus de meest verlossende woorden spreekt uit de geschiedenis van de mensheid: ‘Het is volbracht.’ Het moment dus, dat het weer goed is tussen de mens en God.
De grootste bijfiguren op het kruisikoon zijn vijf getuigen van de kruisiging. Aan de linkerkant staan Maria, de moeder van Jezus, en Johannes de Evangelist. Aan de rechterkant staan Maria Magdalena, Maria de moeder van Jakobus, en de centurion/hoofdman die in Mattheus 8,5-13 had gevraagd of Jezus zijn dienaar wilde genezen. De dienaar is klein te zien over de schouder van de hoofdman. Bij de dienaar zijn soms nog drie hoofden afgebeeld, of gesuggereerd met lijnen. Die symboliseren het huisgezin van de centurion, dat zich volgens het evangelie van Johannes (4,45-54) zich bekeerde en in Jezus geloofde.
De hoofdman is de enige van deze vijf die geen aureool heeft: de andere vier zijn heiligen van de kerk.
Maria de moeder van Jezus en Maria Magdalena hebben de handen op hun wangen gelegd, in afschuw en ontzetting.
De kleine figuren naast de voeten van Maria en de Centurio zijn (links) Longinus, de traditionele naam van de Romeinse soldaat die de zijde van Jezus met zijn lans doorstak. Hij wordt hier afgebeeld met de lans in de hand en de blik op Jezus gericht. Als je goed kijkt, zie je dat het bloed van Jezus’ rechterarm naar beneden druppelt, precies boven het hoofd van Longinus.
Het bloed van Jezus’ linkerarm valt op Stephaton, de naam die de traditie heeft gegeven aan de soldaat die Jezus de spons aanbood die in azijn (edik) gedrenkt was.
Op de armen van het kruis bevinden zich zes engelen, die zich verwonderen over de kruisiging. Ze maken handgebaren naar elkaar en spreken met elkaar over wat daar gaande is. Het is een oproep aan iedereen die het kruisikoon aanschouwt om hetzelfde te doen.
Aan de voet van het kruis bevinden zich heiligen die per streek of land kunnen verschillen: het zijn de grote heiligen van de regio waarin het kruisikoon vereerd werd.
Bovenaan zie je Jezus opnieuw, nu gekleed in een koninklijk gewaad, die hemelbewoners begroet. Zijn kruis heeft hij nu in zijn hand zoals een koning zijn scepter (heersersstaf) draagt. Sommige hemelbewoners strekken hun handen naar hem uit om hem binnen te halen. Jezus groet hen op zijn beurt met opgeheven hand.
Uit de hemel, helemaal bovenaan, komt de hand van God de Vader, in een zegenend gebaar.
Om dat kruis zo vol mogelijk te laten spreken van alles wat het vertellen wil, hebben we de altaarkist zo sober mogelijk gelaten. Een eenvoudig koperen schaaltje met één graveerlijntje, met een kaarsje in een goudkleurig cupje erop. Dat is alles.
In plaats van dit kaarsje overwogen we ook het kleine koperen olielampje dat we binnenkort op de site zullen zetten, maar onze voorkeur ging uit naar de rust. Bovendien is het olielampje alleen geschikt bij gebruik als huisaltaartje – onderweg gaat de lampolie immers lekken.
Qua formaat is het altaar, verrassend geschikt als reisaltaar trouwens. Het is weliswaar 19,3 cm breed en 13,7 cm diep, maar doordat het maar 4,2 cm hoog is, past het eenvoudig in elke tas.
Het kistje is overigens oorspronkelijk, blijkens een sticker aan de onderkant, afkomstig uit de winkel van Joustra, Naauw 2 in Leeuwarden. Een winkel in luxe artikelen, met als slogan ‘altijd iets aparts’. Die sticker laten we maar gewoon zitten. Joustra had smaak, zo blijkt uit het kistje: een bijzondere vorm, en een gedegen uitvoering maken het heel geschikt voor een huisaltaartje.
Of reisaltaartje dus.
Over de geschiedenis en het gebruik van (christelijke) huis- en reisaltaren lees je meer in dit artikel. Hoe we ze ontwerpen lees je hier.
Dit unieke reisaltaar is te koop voor € 60,- (exclusief verzendkosten).
Bij onze reis- en huisaltaren hoort altijd het boekje Luister – een kleine gids voor vieringen onderweg. Het is een boekje met een kleine liturgie, inclusief openingsteksten, bronteksten om bij te mediteren, gebeden en zegenteksten. Daarnaast zit er een extra kaarsje bij, en een doosje lucifers.
Los bij de huis- en reisaltaren zijn binnenkort te bestellen, zolang de voorraad strekt:
- Zeer kleine wierookbrandertjes, inclusief wat kooltjes en een zakje wierook.
- Zandlopers die exact de 7 minuten van de stilte in de liturgie/meditatie aangeven.
