Pelgrimeren in Europa: stijgende populariteit, records in Santiago

Santiago wil gedragsregels voor pelgrims. Er komen er te veel, een recordaantal dit jaar, en ze komen om de verkeerde redenen. En misdragen zich. Elders in Europa is pelgrimeren juist in opmars, en welkom. Pelgrimeren is de verademing van het undertourism, na alle overlast van het overtourism.

door Catharinus van den Berg

2023 was een recordjaar voor Santiago. 446.077 pelgrims haalden toen hun pelgrimsdiploma op. Dit jaar zullen dat er naar schatting meer dan een half miljoen zijn, een nieuw record. Halverwege juli waren er volgens het Pelgrimsbureau 250.000 pelgrims onderweg naar het stadje, dat net zoveel inwoners telt als Alkmaar. Wat zich nog pelgrim noemt komt lopend of fietsend. Maar daarbovenop komen nog de toeristen, met bussen, cruiseschepen of het vliegtuig. 

Pelgrimeren naar Santiago is wandeltoerisme geworden, schreef dagblad Trouw onlangs. Santiago ‘gedaan hebben’ is een vinkje op de bucketlist van veel te velen. En een vinkje op je bucketlist vier je anders dan het aankomen bij het doel van een pelgrimsreis. Het maakt niet uit of het vijf uur in de ochtend is, de mensen trekken er dansend en zingend door overvolle straten, zegt YouTuber John in het Duitse blad RB24. De pelgrims zetten doodleuk hun tenten op op het plein voor de kerk, eten daar en laten troep achter. RB24 citeert de voorzitter van de lokale bewonersvereniging, Roberto Alumina: ‘Het is hier toch geen picknickplek. Dat doe ik toch ook niet als ik in een andere stad ben…’ 

Daar komt de herrie bij, zegt Alumina. Stadsgidsen maken zich – noodgedwongen maar illegaal – verstaanbaar met megafoons, waardoor andere stadsgidsen hén weer moeten overschreeuwen. Alumina wil pelgrims welkom blijven heten, maar wel graag borden met gedragsregels plaatsen, en hij wil de gasten een bedrag laten betalen – al was het maar om de steeds verder stijgende kosten van de vuilnisdienst een beetje te temperen.

Trouw toonde een foto van een bospad, met daarop een heuse file van pelgrims. Fietsend kun je andere paden kiezen, maar de meeste fietsers pelgrimeren amper twee weken, en stoempen per dag vooral zo veel mogelijk kilometers weg – het thuisfront via apps als Strava op social media informerend over de heroïsche fietsprestaties.

Undertourism

Het contrast met het pelgrimeren elders in Europa is enorm. In heel Europa groeit het pelgrimsverkeer. Een voorbeeldje dichtbij: alle Lourdesreizen van het Nederlandse pelgrimsreisbureau Huis voor de Pelgrim in 2024 zijn volgeboekt, het bureau heeft nu de inschrijving geopend voor de ‘Nationale Bedevaart’ naar Rome, volgend jaar. 

En overal wordt het verwelkomd. Ook als de pelgrim, zoals Trouw signaleert, eigenlijk helemaal geen pelgrim is, maar een wandeltoerist, dan nog is het een vriendelijke toerist. Milieuvriendelijk, om te beginnen. De stappenteller van de pelgrim heeft dagelijks blozende wangetjes van tevredenheid, maar de ecologische voetafdruk is gering. De pelgrim maakt daarbij gebruik van lokale eetgelegenheden en overnachtingsplekken, bezoekt een kapelletje hier en een klooster daar, en maakt herrie noch stampei. 

Undertourism, noemen toeristenbureaus het. En ze vinden het een verademing naast het overtourism aan de stranden of in de steden. 

Pelgrims mogen onderweg ook op verrassingen rekenen. In het Beierse Donauwörth heeft bijvoorbeeld het echtpaar Lechner sinds de kinderen het huis uit zijn, een bed klaar staan voor pelgrims. ‘Wij willen mensen ‘ein Zuhause auf Zeit’ bieden, een thuis voor een tijdje. 

Sommige oude pelgrimsroutes hebben wel heel speciale overnachtingsplekken voor mensen met een pelgrimspas. Op de tweede verdieping van de gele toren van de Jacobuskerk in Augsburg (Duitsland) blijkt de pelgrimsherberg tot verrassing van de journalist van RB24 een heus tweekamerappartement te zijn, compleet met keuken en badkamer. 

Door de Duitse Eifel, ten noorden van de Moezel, en de Hünsrück ten zuiden van de rivier, trekken elk jaar vele honderden pelgrims in zogenaamde Matthiasbruderschaften naar de Matthiasabdij in Trier, het enige apostelgraf boven de Alpen. Onderweg kunnen ze steevast rekenen op de gastvrijheid van dorpsgemeenschappen, die voor ze klaar staan met een maaltijd, en vaak het plaatselijke dorpshuis leeggeruimd hebben zodat de pelgrims er kunnen overnachten. Op matjes op de vloer – maar gratis.

Geestelijke reis

Moderne pelgrims komen vaak uit niet-kerkelijke omgevingen, ze kennen de rituelen en gebruiken van de kerk niet, en geloofstaal is hen vreemd. Wat niet betekent dat ze reizen zonder God. Die houdt hemzijdank andere kerkgrenzen aan dan zijn religieuze kinderen. En ook de moderne pelgrim begeeft zich vaak op een geestelijke reis, of hij nu alleen loopt, of in gezelschap. 

RB24 citeert pelgrim Roland Kryschan uit Siegen. Hij wilde eigenlijk alleen een carrièreswitch maken, maar die pakte niet onverdeeld goed uit. ‘Ik had voor die tijd al tegen mezelf en mijn vrienden gezegd: als dit niet wordt wat ik ervan hoop, ga ik op pelgrimage. Dan wil ik over een paar dingen nadenken.’

Pelgrimsmoeder Christa Lechner uit Donauwörth herinnert zich een pelgrim die al voor de derde keer bij haar kwam overnachten. ‘Hij had het idee dat hij het de eerste twee keer niet goed gedaan had, omdat hij geen beter mens geworden was.’ Het had haar diep geraakt. ‘Het was een jonge vent, die zijn hele carrière op het tweede plan had gezet om een beter mens te worden.’ 

Brigitte Tannenberger van de Augsburgse Jacobusgesellschaft zegt: ‘Pelgrimeren is verbinding tussen mensen, compleet onafhankelijk van hoe oud ze zijn. Dat is ongelooflijk aangenaam.’

Paus Franciscus heeft 2025 uitgeroepen tot Heilig Jaar. Het zal naar verwachting miljoenen pelgrims van over de hele wereld naar Rome lokken. De wereldstad is gelukkig beter ingericht op dat soort mensenmassa’s dan het provinciestadje Santiago. 

Franciscus heeft gekozen voor het thema ‘Pelgrims van Hoop’. Dat is de kern van elke pelgrimage. Pelgrimeren is ontspannend, gezellig, avontuurlijk, verdiepend en wat al niet meer – maar elke pelgrim loopt met hoop in het hart. Elke pelgrim is onderweg naar beter.